معماری پایدار یکی از تحولات بسیار مهم در حوزه معماری است که هدف آن طراحی بنا بر مبنای اصول پایداری و صرفه جویی در مصرف انرژی می باشد. پایداری و توسعه پایدار به منظور کاهش آلودگی های زیست محیطی و بهینه سازی مصرف انرژی مورد توجه طراحان و معماران قرار گرفته است و در واقع واکنشی به بحران های پیش آمده در دنیای صنعتی و مدرن امروز به شمار می آید.
کاربرد مفاهیم پایداری در معماری,مبحثی تازه را به نام معماری پایدار یا معماری اکولوژیکی یا معماری سبزو یا معماری زیست محیطی که همگی دارای مفهوم یکسان , و معماری سازگار با محیط زیست می باشند را مطرح می نماید.معنای لغوی SUSTAINABLE که به پایداری مصطلح شده,قابل تحمل است.همانگونه که تادائو آندو می گوید : من ساختمان های میسازم که در طبیعت قابل تحمل باشد.به عبارتی معماری پایدار وظیفه احداث ساختمان هایی را دارد که در طبیعت قابل تحمل باشد, علاوه بر آنکه نگهدار هویت و نطبیق عینیت با تصاویر ذهنی در طی لایه های تاریخی,امروز و آینده باشد.
توسعه پایدار آن نوع توسعه ای است,که در آن نیازهای نسل حاضر بدون ضربه وارد آمدن بر توانایی نسل آینده در برآورده نیازهایش تامین می شود و یا در تعریفی دیگر به معنی ارائه راه حا هایی در مقابل الگوهای فانی کالبدی,اجتماعی و اقتصادی توسعه می باشد که بتواند از بروز مسایلی هم چون نابودی منبع طبیعی,تخریب سامانه های زیستی آلودگی جهانی ,تغییر اقلیم,افزایش بی رویه جمعیت,بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان ها جلوگیری کند.
منظور از توسعه را تغییرات مداومی طی قرون و اعصار بویژه در اوضاع اقتصادی,تکنیکی و اجتماعی تمدن بشری و پایداری را گویای روند ی یکنواخت و کارا می دانند.این مفهوم در طی سال هلی دهه 1980 میلادی و اززمان ارائه راهبرد جهانی حفاظت از منابع طبیعی,با هدف کلی دستیابی به توسعه پایدار از طریق منابع حیاتی,توسط اتحادیه بین المللی حفاظت از منابع طبیعی IUCN مورد توجه جدی قرار گرفت.
نخستیت بار عنوان توسعه پایدار در گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست توسعه WCED موسوم به گزارش برانت لند در سال 1987 میلادی مطرح گردید.این گزارش تحت عنوان آینده مشترک ما که شامل مجموعه ای از پیشنهاد ها و اصول قانونی جهت دستیابی به توسعه پایداربرای کشورهای در حال توسعه می باشد,از نکات ویژه آن توجه و تاکید زیاد بر ارزیابی و استفاده از مسایل زیست محیطی است.
مصالح مورد نیاز در معماری پایدار باید از دوام و مقاومت لازم برخوردار بوده و نه تنها آماده سازی آن ها با کمترین میزان انرژی صورت گیرد، بلکه میزان مواد شیمیایی در آن ها بسیار اندک باشد. مهم ترین اصل در طراحی پایدار انتخاب مصالح و عملکرد آن هاست. یک ساختمان باید حدود ۸۰ درصد از خودکفایی لازم در جهت تامین انرژی مورد نیاز برخوردار باشد.
اهمیت دادن به زندگی انسان ها و حفظ و نگهداری از آن ها در حال و آینده,کاربرد مصالحی که چه در هنگام تولید یا کاربری و حتی تخریب با محیط خود همگن و پایدار باشد,حداقل استفاده از انرژی سوختی و حداکثر بکارگیری انرژی های طبیعی,حداقل تخریب محیط زیست,بهبود فیزیکی و روانی زندگی انسان ها و کلیه موجودات زنده و هارمونی و هماهنگی با محیط طبیعی.
اصول معماری پایدار
امروز اصول زیادی از سوی سازمان‌های بین‌المللی و ملی مختلف برای معماری پایدار مطرح شده است. سازمان ملل به طور خیلی کلی به پنج اصل معماری پایدار اشاره می‌کند که عبارتند از:
- محیط و فضای داخلی سالم
- بهره‌وری و استفاده کارآمد از منابع
- استفاده از مواد و مصالح محیط‌زیست دوست
- شکل و فرم محیط‌زیست دوست
- طراحی خوب در تطابق با محیط‌زیست
همانطور که مشاهده می‌کنید این پنج اصل بسیار کلی هستند و از گوشه و کنار آن‌ها می‌توان اصول دیگری نیز استخراج کرد. از این رو با توجه به اصول ارائه شده از سوی سازمان ملل، می‌توان ۹ اصل جامع و کامل را برای معماری پایدار یا معماری سبز در نظر گرفت که در زیر به آن‌ها اشاره شده است.
1- بهره‌وری انرژی
اصول معماری پایدار در برگیرنده معیارهای مختلفی است که همه آن‌ها بهره‌وری انرژی را طلب می‌کنند. بهره‌وری انرژی از طریق طراحی امکان‌پذیر است. به طوری که در این طراحی باید مصرف انرژی کاهش داده شود، به عبارتی باید از مصرف سوخت‌های فسیلی کاسته و به جای آن جایگزین‌های محیط‌زیست دوست و منابع انرژی پایدار مانند آب و خورشید استفاده کرد. به‌عنوان مثال، معماری سبز الگوهای طبیعی گردش هوا و نوردهی طبیعی را به‌منظور کاهش نیاز به گرما، تهویه هوا و نوردهی مصنوعی در طول روز مد نظر قرار می‌دهد. طراحی‌های سبز به بیانی بسیار ساده بر کاهش هزینه‌های گرمایشی، نوردهی، تهویه هوا و استفاده‌های دیگر از انرژی برق تمرکز دارند.
2- بهره‌وری آب
معماری پایدار با الهام گرفتن از محیط‌زیست پیرامون جهت حفظ کیفیت آب و کاهش مصرف آب و تولید فاضلاب صورت می‌گیرد. معماری پایدار عنوان می‌کند که در کل دوره ساخت و ساز، آب قابلیت استفاده مجدد را دارد. علاوه بر این معماری پایدار اطمینان حاصل می‌کند که در کل چرخه عمر سازه نه تنها بهره‌وری مصرف آب بالا باشد، بلکه همچنین بر حفظ کیفیت سیستم‌های آبی پیرامون و استفاده از مکانیسم‌های استفاده مجدد از آب متمرکز می‌شود.
3- استفاده مناسب و بجا از زمین
این اصل به معنای استفاده از مکان مناسبی برای توسعه سازه در جهت حذف و نگهداری از محیط‌زیست پیرامون و استفاده از مواد و مصالح بومی است. به عبارتی سعی شود که از ساختار طبیعی زمین به نفع خود استفاده کنیم و ایجاد تغییرات در آ نرا به حداکثر برسانیم.
4- تأثیر حداقلی بر محیط‌زیست
تا به امروز اثبات شده است که پروژه‌های ساخت و سازی مسئول بیش از ۵۰ درصد از آسیب‌های زیست‌محیطی و تخریب سیستم‌های طبیعی هستند. این اصل معماری پایدار بر گوش دادن و توجه به این تأثیرات زیست‌محیطی متمرکز شده است؛ به عبارت دیگر این اصل بر جلوگیری از تخریب محیط‌زیست در طول فرایند ساخت و ساز، مدیریت ضایعات و استفاده کنترل شده از منابع تأکید دارد. طراحی باید به گونه‌ای باشد که به حفظ منابع طبیعی، بهبود کیفیت آب و هوا و حفاظت از اکوسیستم‌های و تنوع جانوری کمک کند.
5- استفاده از مواد و مصالح بومی
استفاده و مدیریت مناسب از مواد و مصالح در ساخت و ساز نیز یکی دیگر از جنبه‌های مهم معیاری معماری پایدار است. در فرآیند ساخت و ساز باید تکنیک مناسب به کار گرفته شود. این تکنیک باید با استفاده از مواد و مصالح بومی دوستدار محیط‌زیست صورت گیرد.
6- هزینه نگهداری پایین
همانطور که همه ما میدانیم، هزینه‌های عملیاتی و نگهداری مرتبط با مکانیسم‌های مرسوم ساخت و ساز بسیار بالا است و مواد اولیه قابل توجهی را نیز طلب می‌کنند. طراحی پایدار استفاده از مواد و تکنیک‌های ساخت و سازی را تسهیل می‌کند که کمک شایانی به کاهش هزینه‌های عملیاتی و ساخت و ساز می‌کنند. این اصل معماری پایدار؛ استفاده از محصولات بومی تجدید پذیر، فلزات قابل بازیافت رنگ‌های قابل بازیافت را ترویج می‌دهند. استفاده از محصولات تجدید پذیر و قابل بازیافت، در عین حال که از عملکرد بالای طراحی و سازه اطمینان حاصل می‌کند، در آن واحد هزینه‌های نگهداری بلند مدت را نیز کاهش می‌دهد.
7- کاهش تولید فاضلاب و ضایعات
معماری پایدار، تقاضا برای کاهش اتلاف آب، انرژی و مواد را در طول ساخت و ساز و بعد از آن به پیش می‌راند. بر اساس این اصل، معماری پایدار راه‌ها و روش‌های ساده‌تری را برای کاهش مقدار مصرف محصولات و متعاقباً کاهش تولید ضایعات ارائه می‌دهد؛ که از آن جمله می‌توان به استفاده از ترکیب‌های آلی و سیستم‌های مدیریت ضایعات محیط‌زیست دوست اشاره کرد.
8- استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر
این اصل در تلاش است تا انرژی‌های تجدید پذیر را به طراحی معماری تزریق کند. استفاده از انرژی باد، انرژی خورشیدی و بیوگاز نمونه‌هایی از فناوری‌های انرژی تجدید پذیر هستند. بر اساس این اصل طراحی باید بر اساس موقعیت جغرافیایی صورت گیرد تا بتوان از پتانسیل انرژی‌های تجدید پذیر در دسترس استفاده کامل کرد. از نمونه بارز این اصل در طراحی می‌توان به خانه مشا در دماوند اشاره کرد.
9- کیفیت فضای داخلی
کیفیت فضای درونی سازه نیز بخشی از اصول معماری پایدار است. معماری پایدار باید ویژگی‌هایی همچون فضای داخلی راحت با تأکید بر طبیعی دما و تهویه مناسب طبیعی و عدم استفاده از محصولات تجدید ناپذیر را در این اصل مدنظر قرار دهد.
نکات پایانی معماری پایدار
هدف اصلی طراحی سبز ایجاد شرایطی برای ساختمان است که بتوان با استفاده از مصالح بازیافت شده، استفاده از مواد طبیعی و معدنی را به حداقل رساند. در نتیجه نوعی تعادل در چرخه طبیعت ایجاد می شود و منابع طبیعی برای نسل های آینده از بین نخواهند رفت.
تغییر و تحول در طراحی و ساخت بنا با توجه به نیاز جامعه صورت می گیرد، بنابراین اگر رابطه فناوری های نوین و اهداف پایداری مورد آموزش قرار گیرند، مشکلات زیست محیطی کاهش می یابند و نوآوری و تکنولوژی های جدید در خدمت پایداری قرار خواهند گرفت.
نمونه ای از معماری پایدار
در سرتاسر جهان به خصوص در کشورهای توسعه یافته، ساخت ساختمان‌ها بر پایه معماری پایدار به یک نوع رقابت تبدیل شده است و می‌توان به نمونه‌های شاخصی از آن‌ها اشاره کرد که در ادامه چند مورد از آن‌ها ذکر شده است.
استادیوم ملی المپیک پکن تحت عنوان آشیانه پرنده که توسط معماران سوئیسی در المپیک ۲۰۰۸ ساخته شده است. از ویژگی‌های آن می‌توان به استفاده از انرژی خورشیدی و گردآوری آب باران اشاره کرد.
